Hakika
neno Hakimiliki si jipya kwa wapenzi wa muziki nchini. Lilianza kuwa maarufu
miaka ya tisini wakati biashara ya kanda za kaseti imeshamiri. Wanamuziki
walianza harakati za kudai Hakimiliki kwa sauti zaidi baada ya kuanza kuona
kanda zao zinauzwa lakini hawapati chochote. Je, Hakimiliki ni nini?
Hakimiliki
ni haki anazopewa mtunzi ili kuweza kulinda maslahi yake katika tungo zake.
Tungo ni mali, lakini mali hii bahati mbaya ikishatoka hadharani ni vigumu kuzuia
wengine kutumia. Hivyo ili kulinda maslahi ya mtunzi kumetengenezwa sheria za
Hakimiliki, sheria zinazompa mtunzi haki kuu mbili, haki za kimaadili na haki
za kiuchumi. Haki za kimaadili, ni zile haki zinazolazimisha mtunzi kutajwa
wakati kazi yake inapotumika. Hivyo basi jina la mwandishi wa kitabu
linapoonekana juu ya kitabu, ni katika kutimiza haki za msingi za mtunzi kwa
kujulisha kuwa tungo ile ni mali yake, au majina ya wasanii wa filamu
kuonyeshwa mwanzo au mwisho wa filamu ni katika kutekeleza haki hii, na hata
mwanamuziki kutajwa juu ya jarada la kazi yake ni katika kutimiza haki hii.
Haki ya pili ni kundi la haki za kiuchumi. Haki hizi kumuwezesha mtunzi kupata
pato la kiuchumi kutokana na kazi yake. Hivyo anakuwa na haki ya kurudufu kazi
yake,kusambaza, kutafsiri, kuazimisha, kuitangaza katika vyombo vya utangazaji,
kuibadili matumizi na kadhalika na katika njia hizi mbalimbali za matumizi
akapata malipo kutokana na kazi yake. Kwa kuwa mtunzi anaweza kuwa hana uwezo
wa kurudufu na kusambaza, huingia makubaliano na wasambazaji kwa kuwapa haki
yake ya usambazaji, ili wasambaze kazi yake nae apate mgao wake. Hivyo
kusambaza kazi bila makubaliano na mwenye kazi ni kumnyima haki mwenye kazi.
Kwa kuwa mtunzi wa muziki anahitaji kazi yake isikike, hutoa haki ya kazi yake
kutangazwa kwenye vyombo vya habari, lakini kwa kuwa vyombo vya habari hutumia
kazi ile kupatia wasikilizaji zaidi kwenye vyombo vyao na hivyo kuvutia
watangazaji, na hata kutumia katika vipindi vinavyoingiza fedha, mtunzi
hulazimika kulipwa mirabaha, ambayo ni asilimia ndogo ya pato la vyombo vya
habari kama stahili yake katika biashara hiyo. Vivyo hivyo iwapo kazi ya utunzi
itatumika kwenye biashara ya muziki katika simu kama ‘ringtones’ au ’caller
tunes’ na kwa kuwa kuna fedha hupatikana, mwanamuziki anastahili kupata mgao
wake wa biashara hiyo, na utaratibu huo hutumika popote pengine ambapo tungo
hutumika na yakafanyika malipo. Kwa muda mrefu swala hili limekuwa likigusiwa
na viongozi mbalimbali wakitoa mifano ya wanamuziki wa nchi nyingine kufaidika
na kazi zao lakini bado kimekuwa kitendawili kwa wanamuziki wa hapa nchini,
ambao wengine hufa kwa dhiki japo kazi zao zinaingiza fedha kwa njia moja au
nyingine. Tatizo liko wapi? Tatizo kubwa la kwanza ni kuwa hakuna nia thabiti
ya kubadili hali ilivyo. Hivyo hatua kali za kudhibiti dhuluma kubwa wanayofanyiwa
wanamuziki na wasanii wengine kupitia kudhulumiwa haki zao hazichukuliwi. Mwaka
2001 ilitengenezwa kamati iliyoitwa National Anti Piracy Committee, kamati
ambayo kazi yake ilikuwa ni kutengeneza kanuni zitakazoweza kudhibiti wizi wa
kazi sanaa za video na audio. Kamati hii ilitengeneza kanuni ambazo ziliongoza
kuwa kila CD, DVD na vifaa kama hivyo ambavyo vinakazi za sanaa na vinatakiwa
kuuzwa, lazima view na stika ya COSOTA. Stika hii ilipewa jina la Hakigram, na
mwaka 2005 kanuni hii ilisainiwa na Waziri wa Viwanda na Biashara wakati ule na
kuwa tayari kutangazwa katika gazeti la serikali ili kuwa sheria halali.
Karatasi zenye saini ya Waziri zilipotea katika mazingira ya kutatanisha kabla
ya kutangazwa!! Mwaka uliofuata COSOTA iliwezesha mchakato kurudiwa kupitia
Waziri wa kipindi hicho na hatimae
sheria ikapitia taratibu zote na kuwa rasmi. Baada ya hapo COSOTA ilianza
jitihada kuiomba serikali kutoa fedha za kuanza kufanikisha taratibu hizi za
kisheria kwa kununua stika za awali, pamoja na maneno mazuri sana ya viongozi
mbalimbali kuonyesha kuwaonea huruma wasanii kwa kuibiwa , lakini fedha
hazikutolewa kwa shughuli hiyo mpaka leo hii. Mwaka 2007 zikaanza harakati
nyingine za kutengeneza sheria ya kuweka stika kwenye CD na DVD ila awamu hii stika
hizo zilikuwa ni za TRA. Zaidi ya
mara moja ilitangazwa na viongozi wa juu kuwa serikali ilitoa shilingi milioni
20 kwa ‘mtaalamu’ toka Chuo Kikuu Dar es Salaam ili kufanya utafiti ambao
uliwezesha serikali kuanzisha utaratibu wa stika ya TRA ambao utaratibu huu
ungemaliza wizi wa kazi za muziki na filamu. Mpaka leo ‘Mtaalamu’ hajulikani
jina wala ‘utafiti’ haujulikani uko maktaba gani. Lakini sheria iliyoitwa ‘The
Films and Music Products (Tax Stamps) Regulation, 2013’ iliweza kupatikana. Ni
mwaka wa tatu sasa sheria hii ipo, wizi uko palepale, mbaya zaidi kutokana na
utekelezaji wa sheria hii, uuzaji halali wa CD na DVD za wanamuziki wa Tanzania ndio umetoweka
kabisa, wasambazaji wamekimbia kwa
maelezo kuwa biashara hiyo hailipi tena. Matokeo ya kuanza kutekelezwa kwa
sheria hiyo iliyofanyiwa ‘utafiti wa milioni 20’.
Mwaka
2003, ilipitishwa kanuni ambayo ilielekeza utekelezaji wa vyombo vya
utangazaji, radio na TV kulipia kazi za muziki zinazorushwa na vyombo hivyo. Kanuni hii inayoitwa ‘The Copyright
(Licensing of Public Performances and Broadcasting) Regulations 2003’
ilitangazwa kwa mara ya kwanza , tarehe 10 Oktober 2003, ina miaka 13 sasa, na
bado hakuna kinacholipwa. Hakika umefika muda muda sasa hadithi ziishe kazi
ianze, hebu fikiria nchi nzima zimejaa DVD za filamu zisizo halali na CD za
muziki zisizo halali na zinauzwa hadharani, biashara ya kuingiza muziki kwenye
flash na memory card bila ruksa ya wenye muziki haifanywi kifichoni nini
kinakwamisha sheria isifuatwe?
Comments