Kati ya Jumatatu tarehe 25, 26 na 27 Agosti 2014, kundi la
wasanii 27 lilifika katika Bunge la katiba kufuatilia mapendekezo yao katika
Katiba ambayo waliyoyatoa kuanzia katika hatua za mwanzo za mchakato wa
kukusanya maoni ya wananchi. Kwa kutumia haki anayostahili kila mwananchi
wasanii hawa waliweza kukutana na kuzungumza na Mwenyekiti na makamu Mwenyekiti
wa Bunge la katiba na baada ya hapo kutembelea na kujieleza katika kamati
mbalimbali za Bunge hili. Wasanii wana mambo mawili ambayo wanahitaji yaweko
katika Katiba
i.
Wasanii
kutambuliwa kama kundi maalumu kama yalivyotambuliwa makundi ya wakulima
wafugaji, wavuvi. Sababu za kutaka kutambuliwa huku, ni kuwa kundi hili ni
kubwa kuliko hata makundi mengine yaliyotajwa hapo juu. Takwimu za Baraza la
Sanaa la Taifa za mwaka 2006 zinaonyesha kuwa wasanii nchini walikuwa kiasi cha
milioni 6. Leo ni mika minane imepita na si siri kuwa kundi hili limekuwa na
hivyo kukaribia robo ya Watanzania. Kwa bahati mbaya jamii huchukulia neno
wasanii kuwa ni wale wa muziki na filamu tu, lakini sanaa ni pan asana na hivyo
kuwa na watu wengi sana hata wengine hawajui kama wamo katika kundi hili.
Wachoraji, wachongaji, wasusi, wafinyanzi, mafundi sonara, mafundi wa nakshi za
aina mbalimbali, wabunifu wa mitindo, waandishi, wapiga piga picha,
watangazaji, djs, wahariri, na kazi nyingi ambazo unaweza kujaza ukurasa huu
kuziandika, hao wote wanahitaji kutengenzewa taratibu zikiwemo za elimu rasmi
ya vipaji vyao, taratibu za ukuzaji na uendelezaji wa kazi hizo na hatimae
kuboresha mchango wao wa mapato yao na mapato ya Taifa kwa ujumla.
i.
Milikibunifu
(Intellectual Property) itajwe rasmi kama moja ya aina za mali zinazohitaji
kulindwa katika katika Katiba.
Katika katiba kuna Ibara (Ibara ya 37) inayoongelea ulinzi wa mali.
Lakini mali zinazoongelewa hapa ni zile zinazohamishika na zisizo hamishika.
Lakini kuna mali muhimu ile isiyoshikika haikutajwa ulinzi wake. Pamoja na kuwa
wasanii kwa kawaida hulindwa na hakimiliki, lakini haingekuwa busara kushikilia
kipengele hicho tu kutajwa kwenye Katiba, kwani ni sehemu tu ya Milikibunifu
ambapo kuna Haki nyingine kama vile ;
·
Patent – (Hataza) hii ni njia ya
kulinda na kusajili uvumbuzi mbalimbali wa kiteknolojia. Mfano vifaa vya
kuvunia mazao kwa haraka zaidi, au kulima kwa haraka zaidi, vifaa vya uvuvi wa
haraka, vifaa vya mawasiliano na vifaa vyovyote ambavyo vitaongeza thamani ya
maisha yetu. Katika nchi kama Korea ya Kusini ulinzi wa Milikibunifu uliwekwa
katika Katiba kuanzia baada ya vita ya pili ya dunia kwa kufuatia mfumo wa Katiba ya Marekani na ulinzi huo
umeifanya wananchi wake ambao ni wabunifu kuweza kuja naubunifu ambao unatikisa
dunia vifaa kama Samsung, Daewoo, KIA, LG ni matokeo ya ulinzi wa kikatiba wa
wa Milikibunifu
·
Trademarks – (Alama za Biashara )
Alama za biashara huweza kufikia hatua ambapo zikawa na thamani kubwa kwani
huweza kuaminika. Ili kulinda zisitumiwe hovyo au hata kuibiwa na wenye uwezo
zaidi hulindwa na sheria za kulinda alama hizi. Kwa mfano Cocacola, Vodacom,
Dell, na hapa kwetu Azam, ni majina ya bidhaa ambazo zina aminika, na hivyo
kuwa na dhamani kubwa japo hazishikiki, nazo ni sehemu ya mali ambazo hazishikiki lakini zina thamani
kubwa
·
Industrial designs – Hizi ni haki
wanazopewa wale wenye ubunifu wa kuweza kufanya usanii wenye kuboresha
muonekano wa kitu ambacho tayari kimeshagunduliwa. Kwa mfano kila mtu ana simu
ya mkononi lakini muonekano wa simu mbalimbali shape nap engine hali ya kuwa ni
ya ku slide au kufungua au kupokea moja kwa moja ni matokeo ya design, pia vitu
kama design za nguo, viatu , kiti ulichokalia makochi magari, vyote hivyo
ndivyo matokeo ya industrial designs. Kazi za ubunifu huo ni muhimu kulindwa
kwani huwa na thamani kubwa sana, kwa mbunifu na kwa mchango wake kwa nchi.
·
Geographical
Indication – Huu ni utambulisho wa wapi chanzo cha mali husika. Kwa
mfano mvinyo kutoka Dodoma, Dodoma Wine ni mzuri na hivyo huitwa Dodoma Wine
bila kulinda hili, watu watachukua mvinyo huu na kuupa hata jina jingine
ukaitwa South African wine na hivyo kuiba haki wanazostaili kupata wakulima wa
Dodoma, kutambuliwa kwa jina hili kutasababisha kutakiwa zaidi kwa wine hii
duniani na hivyo kuweza kufanya hata Dodoma kuwa Wine City jambo ambalo
linawezekana lakini nchi haijatambua umuhimu huu. Pia kuna mchele wa Kyela,
Dagaa wa Kigoma na vitu kama hivi ambavyo havipatikani popote duniani kasoro
sehemu iliyotajwa. Nchi kama
Uswiss imejenga jina miaka mingi ya utengenezaji wa saa bora hivyo saa
ikiandikwa Swiss made huwa inajulikana ni bora na huwa gharama zaidi, Sigara
kutoka Cuba, Cuban Cigars ni bei kubwa kwani hazipatikani popote kasoro Cuba,
au mvinyo maarufu kama Champagne, ambao hutoka jimbo la Champagne Ufaransa,
umejijengea sifa kubwa duniani na kuwa na bei kubwa sana kiasi cha kwamba si
rahisi kwa mtu wa kipato cha kawaida kununua. Harusi zetu hutumia Sparkling
Wine na kuiita Shampeni.
·
Hakimiliki na Hakishiriki – Hizi ni
haki zinazolinda kazi za kisayansi na kisanii. Computer Programs, Data, Utunzi
wa vitabu, miswaada, hotuba, uchoraji, muziki, kazi za usonara, picha za mnato
na filamu, uchongaji na kadhalika. Kazi hizi zimekuwa ni chanzo cha utajiri
mkubwa kwa watu binafsi na Mataifa. Katika nchi ya Marekani kazi za Hakimiliki
na Hakishiriki ni za pili katika uchangiaji wa pato la Taifa. Ripoti ya WIPO ya
2010 ilionyesha kuwa katika nchi ya Tanzania kazi za hakimiliki na Hakishiriki
zilichangia asilimia 4.3 ya pato la taifa, karibu mara mbili ya mchango wa
Madini!. Katika mwaka 2009 kazi za hakimiliki zilitengenza aslimia 5.63 ya
ajira nchini, ikiwa juu ya mchango wa Afya (4.23), Biashara na mambo ya Fedha
Real estate, &Business Service(2.37), Ujenzi (1.38),Usafirishaji na
Mawasiliano (0.92), Umeme, Gas na maji (0.91), Madini (0.89) .
Ukiangalia utaona wazi kuwa Milikibunifu ni haki zinazolinda wavumbuzi,
watafiti, wanasayansi, wagunduzi wa madawa, ya kisasa na kiasili, wavumbuzi wa
mbegu za aina mbalimbali, ulinzi wa alama za biashara hivyo wasanii wameweza
hata kuwasaidia wenye viwanda wakulima na wafanya biashara wakubwa katika
safari yao hii iliyoanza mwaka jana.
Baadhi ya hasara ambazo Taifa hili limepata kutokana na kutokuwa na
taratibu zifaazo katika kulinda Milikibunifu;
a.
Michoro ya Tingatinga milikibunifu yake iko
chini ya kampuni ya Walt Disney ya Marekani
b.
Mgunduzi wa Tanzanite ni maskini ambaye amekuwa
kwa muda mrefu akijitahidi kupata chochote kutokana na ugunduzi huo ameishia
kupata vyeti vya kumtambua wakati
India na South Africa vikitambulika zaidi kuwa chanzo cha madini hayo
yapatikanayo Tanzania tu
c.
Ulaghai mkubwa wanaofanyiwa wasanii wa Tanzania
kwa kazi zao kutumika masaa 24 na vyombo vya habari wakati wao hawalipwi
chochote kwa kisingizio cha promosheni
d.
Wagunduzi wengi kazi zao zikiishia kuonekana
kwenye maonyesho tu na hakuna taratibu za kuendeleza kwa kazi hizo wala
wabunifu hao
e.
Nchi kukimbiwa na wabunifu wa teknolojia , ambao
huona ni heri waende nchi nyingine ambako watathaminiwa, au wabunifu kuacha
kufanya ubunifu wowote kwani hauna
faida.
Comments